Podjęcie prac przygotowawczych wyznacza chwilę rozpoczęcia budowy, w myśl art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane (dalej jako: p.b.). Ustawodawca w art. 41 ust. 2 p.b. wymienił enumeratywnie rodzaje prac przygotowawczych.
Do prac przygotowawczych zalicza się takie działania, jak wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie, wykonanie niwelacji terenu, zagospodarowanie terenu budowy z budową tymczasowych obiektów oraz wykonanie przyłączy do sieci infrastruktury technicznej na potrzeby budowy. Podkreślenia wymaga fakt, że prace te mogą być wykonane wyłącznie na terenie objętym zgłoszeniem lub pozwoleniem na budowę. Dostawy energii, wody, ciepła i gazu na potrzeby budowy mogą być uruchomione po okazaniu zgłoszenia lub pozwolenia na budowę.
Moment poniesienia wydatków jest nieistotny
W świetle przepisu art. 41 ust. 1 p.b. istotne jest faktyczne podjęcie realizacji określonych prac, nie zaś poniesienie wydatków z tego tytułu. Oczywiste jest, że faktury VAT za usługi mające charakter prac przygotowawczych są wystawiane po ich zakończeniu i dodatkowo zwykle z odroczonym terminem płatności (najczęściej do 30 dni od wystawienia faktury). Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 września 2014 r. w sprawie o sygn. akt II FSK 2229/12 (LEX nr 1515436) wyraźnie wskazał, że termin „rozpoczęcia inwestycji” należy rozumieć jako czynności przygotowawcze i organizacyjne zamierzenia, które inicjują proces budowlany oraz nie można zawężać tego terminu wyłącznie do faktu poniesienia wydatków.
Skutki przedwczesnego rozpoczęcia prac przygotowawczych
Zgodnie z art. 32 ust. 4a p.b. nie wydaje się pozwolenia na budowę w przypadku rozpoczęcia robót budowlanych z naruszeniem przepisu art. 28 ust. 1 p.b., który wskazuje na to, że roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę, z zastrzeżeniem art. 29-31 p.b. odnoszących się do obiektów i zamierzeń budowlanych wymagających jedynie zgłoszenia. Prawo budowlane jednoznacznie wskazuje zatem, że za rozpoczęcie robót budowlanych traktuje się także prace przygotowawcze. Oznacza to, że prace przygotowawcze mogą być podjęte po uzyskaniu decyzji o pozwoleniu na budowę bądź dokonaniu zgłoszenia w odniesieniu do robót, w przypadku których nie jest wymagane pozwolenie (podobnie: uzasadnienie wyroku WSA we Wrocławiu z dnia 19 grudnia 2017 r., II SA/Wr 282/17, LEX nr 2434103).
Zgodnie z poglądem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 14 marca 2013 r. (sygn. akt II SA/Kr 92/13, LEX nr 1303013), ocenie działań jako rozpoczęcia budowy z uwzględnieniem art. 41 ust. 1 p.b. podlegają prace realizowane po wydaniu ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, a także takie, które mogły zostać podjęte także przed jej wydaniem.
Prac przygotowawczych nie można rozumieć zbyt szeroko
Prace geodezyjne polegające na wytyczeniu geodezyjnym obiektu w terenie są pracami przygotowawczymi i nie mogą poprzedzać uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę, ani zgłoszenia (wyrok WSA w Kielcach z dnia 11 września 2008 r. sygn. akt II SA/Ke 342/08, LEX nr 526502).
Za rozpoczęcie budowy nie można uznać prac geodezyjnych i wykonania niwelacji terenu, jeżeli nie jest wyraźnie połączone z przystąpieniem do realizacji działalności budowlanej, objętej reglamentacją organów państwa (por. wyrok NSA z dnia 19 września 2001 r., sygn. akt II SA/Ka 2293/99). Za prace przygotowawcze zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego nie można także uznać częściowego wyrównania terenu (postanowienie z dnia 23 sierpnia 2011 r., sygn. akt II OW 46/11, LEX nr 1069081).
Podobnie, gromadzenie materiałów budowlanych na przyszłym terenie budowy nie możne być uznane za prowadzenie robót budowlanych w rozumieniu art. 41 ust. 1 p.b. (por. wyrok NSA z dnia 31 lipca 2002 r. sygn. akt II SA/Ka 2207/00). Nie wpływa to jednak na odpowiedzialność cywilnoprawną inwestora w stosunku do osób trzecich, zarówno na etapie poprzedzającym rozpoczęcie budowy, jak i w okresie jej trwania ponosi odpowiedzialność za wszelkie szkody materialne i niematerialne spowodowane z jego winy.