Smog to zjawisko atmosferyczne, stanowiące poważne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców dużych miast oraz okolic zakładów przemysłowych. Jego nazwa ma swoje źródło w dwóch angielskich słowach „smoke” i „mist”, oznaczających dym i mgłę. Powstaje z połączenia znajdującej się w powietrzu pary wodnej z pyłowymi zanieczyszczeniami różnych frakcji i ma postać żółto-brązowej „chmurę” lub mgły o charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu. W poniższym tekście opowiemy o jego rodzajach, przyczynach powstawania, potencjalnych zagrożeniach dla zdrowia człowieka oraz o sposobach zabezpieczania się przed nim.
Jakie są rodzaje smogu?
Zasadniczo wyróżnia się dwie odmiany smogu — londyński i typu Los Angeles.
Smog londyński (zwany też zimowym lub redukującym) tworzy się w okresie zimowym w wyniku nagromadzenia się zanieczyszczeń, będących wynikiem spalania węgla (sadzy, tlenków węgla) oraz emisji dwutlenku siarki (SO2) i pyłów. Zanieczyszczenia te mogą łączyć się z mgłą, tworząc zawieszone w powietrzu krople kwasu siarkowego (H2SO4). Smog zimowy zaobserwowano po raz pierwszy w połowie XIX wieku, choć jego najczęściej stosowana nazwa wzięła się od przypadku z 1952 roku, gdy w wyniku wysokiej koncentracji dwutlenku siarki (3,5 mg/m3 powietrza) w trwającym od 5 do 8 grudnia smogu zmarło około 4 tysiące osób.
Smog typu Los Angeles (nazywany także letnim lub fotochemicznym) tworzy się w miesiącach letnich przy bezwietrznej pogodzie (prędkości wiatru nieprzekraczającej 2 m/s), gdy temperatura osiąga 25-35°C i towarzyszy jej wzmożony ruch uliczny. W takich sytuacjach tlenki azotu i węglowodory reagują ze światłem, tworząc niebezpieczne aldehydy, ozon i azotan nadtlenku acetylu. Taki smog nie tylko powoduje m.in. bóle głowy, podrażnienia oczu i skóry oraz alergie, ale też szkodzi roślinom i zwierzętom. Smog fotochemiczny występuje często w obrębie miasta Los Angeles, od którego wzięła się jego potoczna nazwa. Początkowo tworzył się wyłącznie w strefach subtropikalnych, jednak wraz z ociepleniem klimatu jego strefa występowania znacznie się rozszerzyła.
Czynniki wpływające na powstawanie smogu
Oprócz samej obecności zanieczyszczeń, do tworzenia się smogu przyczyniają się przede wszystkim:
- bezwietrzna pogoda,
- duża wilgotność powietrza (zimowy tworzy się przy ok. 85%, a letni przy wilgotności do 70%),
- inwersja powietrza (czyli unoszenie się mas ciepłego powietrza nad zimnymi),
- ukształtowanie terenu (większe prawdopodobieństwo w obniżeniach terenu, np. w nieckach lub dolinach).
Skutki wdychania smogu
Jak pokazują dane zebrane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, oddychanie smogiem, czyli dostarczanie do organizmu zawartych w nim szkodliwych substancji, może skończyć się poważnymi problemami zdrowotnymi. Już sam tylko dwutlenek siarki podrażnia drogi oddechowe, powoduje skurcze oskrzeli i uszkodzenia płuc, a także ogranicza zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Nawet krótkotrwałe wystawienie na jego działanie jest bardzo groźne dla astmatyków.
Bardzo niebezpieczne są także wchodzące w skład smogu pyły zawieszone frakcji PM10 i PM2.5. Pyły PM10 wyraźnie zwiększają ryzyko rozwoju schorzeń układu oddechowego, m.in. ostrego zapalenia oskrzeli i obturacyjnej choroby płuc. Natomiast pyły mniejszej frakcji PM2.5 mogą przedostawać się bezpośrednio do krwi (dostając się nawet do mózgu) i być przyczyną miażdżycy oraz zapaleń naczyń krwionośnych.
W skład smogu często wchodzi także benzo(a)piren. Jest to substancja rakotwórcza, uszkadzająca wątrobę, nadnercza oraz układ krwionośny i oddechowy. Badania przeprowadzone przez Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego wykazały także jego negatywny wpływ na rozwój płodu. Ponadto, długotrwałe wystawienie na jego działanie prowadzi do rozwoju zapaleń górnych i dolnych dróg oddechowych u niemowląt, a u kilkulatków wpływa na obniżenie ilorazu inteligencji.
Jak zapobiegać smogowi?
Przede wszystkim należy ograniczyć emisję zanieczyszczeń powietrza. Najważniejsze jest wyeliminowanie spalania śmieci w domowych piecach oraz wymiana kotłów na nowocześniejsze, bardziej przyjazne środowisku. Warto także ograniczyć intensywność ruchu drogowego w obrębie miast i zwiększyć powierzchnię obszarów zielonych. Ważne jest także zapewnienie ruchu powietrza przez pozostawianie wolnych od zabudowy tzw. korytarzy powietrznych. Zakłady przemysłowe powinny zaś zadbać o filtry o dużej wydajności oraz technologie ograniczające emisję szkodliwych substancji.
Jak zabezpieczyć się przed smogiem?
Mimo wzrostu świadomości odnośnie do niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą smog, perspektywa ograniczenia i wyeliminowania tego zjawiska jest wciąż odległa. Warto zatem odpowiednio się przygotować na wypadek jego wystąpienia. Jak? Oto kilka sposobów na zabezpieczenie siebie oraz swojego mieszkania:
Maski z filtrem
Gdy smog się już pojawi, należy ograniczyć wychodzenie na zewnątrz do absolutnego minimum. Z domu nie powinny wychodzić zwłaszcza kobiety w ciąży, dzieci i młodzież, astmatycy, osoby starsze, alergicy oraz osoby cierpiące na zaburzenia układu krwionośnego lub oddechowego. Na konieczne wyjścia powinno się zaś wyposażyć w maseczki z wysokowydajnym filtrem HEPA (dostępne w aptekach) lub maski antysmogowe z wymiennymi filtrami. Najlepszym wyborem będą te zatrzymujące także pyły PM2.5.
Oczyszczacze powietrza
Urządzenia te służą filtracji powietrza, wchłaniając je i przepuszczając przez oddzielne lub zespolone elementy filtracyjne. Tak oczyszczone powietrze jest następnie wdmuchiwane z powrotem do pomieszczenia. Część modeli oczyszczaczy ma także funkcję jonizacji, która polega na dodatkowym wzbogacaniu filtrowanego powietrza w jony ujemne. Niektóre są także wyposażone w funkcję nawilżania powietrza. Trzeba jednak pamiętać, że urządzenia te nie stanowią substytutu wentylacji i mogą ją jedynie wspomagać. Oczyszczacze zasilane są energią elektryczną i nie należy umieszczać ich bliżej niż 15 cm od innych urządzeń elektrycznych ani wstawiać ich do wilgotnych pomieszczeń. Należy też pamiętać o doborze rozmiarów urządzenia do wielkości pomieszczenia — małe oczyszczacze nie poradzą sobie na dużych powierzchniach zamkniętych.
Nawiewniki antysmogowe
Nawiewniki z filtrem antysmogowym to urządzenia zabezpieczające przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do pomieszczeń. Filtrują 100% trafiającego do wnętrza powietrza, skutecznie chroniąc mieszkanie przed zanieczyszczeniami i alergenami oraz zapewniając właściwą wentylację, bez konieczności otwierania okien. Filtry zastosowane w nawiewnikach w znacznym stopniu ograniczają dostawanie się do wnętrz m.in. pyłów cementowych i węglowych, pyłków i zarodników roślin, pyłów przemysłowych, pyłów zawieszonych PM10 (do 99%) i PM2.5 (do 85%), a nawet dużych bakterii i roztoczy. Takie nawiewniki znacznie przyspieszają pracę oczyszczaczy powietrza, a wymiana ich filtrów jest bardzo prosta.
Rośliny filtrujące
W 1989 roku NASA przeprowadziła badanie, których zwieńczeniem było stworzenie listy 18 roślin mogących odfiltrować z powietrza amoniak, aldehyd mrówkowy, benzen i trichloroetylen („Interior Landscape Plants for Indoor Air Pollution Abatement”). Choć nazwy tych związków mogą się wydać mało powszechne, można je znaleźć praktycznie we wszystkim – począwszy od mebli i dywanów po spaliny i dym tytoniowy. Wartym rozważenia jest więc wstawienie do mieszkania kilku dracen odwróconych, bluszczy pospolitych lub chryzantem wielkokwiatowych (pełną listę można znaleźć w Internecie) — przynajmniej jedną sztukę na 10 m2. Trzeba jednak pamiętać, że niektóre z tych roślin są jednak trujące. Nie powinny też stanowić jedynego źródła filtracji, a jedynie wspomagać pozostałe metody.
Podsumowanie
Zawarte w smogu związki, np. tlenki siarki, tlenki azotu i tlenek węgla, mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia mieszkańców miast. Dlatego też należy odpowiednio zabezpieczyć się przed nimi oraz podjąć kroki służące ograniczeniu występowania smogu.
Artykuł sponsorowany