Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane (dalej jako: p.b.) materiały budowlane mogą być stosowane w budowie obiektów budowlanych jedynie wtedy, gdy zostały wprowadzone do obrotu lub udostępnione na rynku krajowym oraz zgodnie z zamierzonym zastosowaniem.
Powyższy artykuł jest istotny dla każdego inwestora, ponieważ stanowi granicę, w jakiej jest możliwe doprowadzenie samowoli budowlanej do stanu zgodnego z prawem. Legalizacja jest doprowadzeniem do stanu zgodnego z prawem. Jeżeli zatem do jego wybudowania doszło przy użyciu materiałów zakazanych w Polsce (np. eternitu), konieczne będzie rozebranie wszystkich elementów, które z tego materiału zostały wykonane. Pod uwagę bierze się stan na dzień dokonania samowoli budowlanej (por. wyrok WSA w Kielcach z dnia 16.10.2013 r., LEX nr 1384868)
Jakie wyroby mogą być stosowane w czasie budowy?
Treść art. 10 p.b. wskazuje, że w procesie inwestycyjnym można stosować tylko wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowlanym w trwały sposób. Wyroby powinny odpowiadać wymaganym warunkom. Wartości użytkowe materiałów powinny m.in. zapewniać odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz w zakresie ochrony środowiska w odniesieniu do gotowego obiektu przeznaczonego do użytku (por. wyrok NSA z dnia 17.06.2009 r., sygn. akt II OSK 921/08, LEX nr 561997).
Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając skargę kasacyjną w sprawie o sygn. akt II OSK 921/08 rozważał przypadek zastosowania pokrycia dachu wykonanego z azbestu. Wyroby te zostały legalnie wprowadzone do obrotu wiele lat temu, w innym stanie prawnym niż na dzień wykonania robót budowlanych. Wówczas stosowanie azbestu było dopuszczalne – na dzień dokonania robót już nie. NSA zwrócił uwagę na to, że azbest w świetle aktualnych przepisów powinien zostać wyeliminowany z użycia do 2032 r. NSA w oparciu o art. 10 p.b. w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 1 p.b. stwierdził, że skarga kasacyjna nie jest zasadna.
Ważny obowiązek – nie tylko inwestora
Inwestor ma obowiązek dbałości o zastosowanie w procesie budowlanym – na etapie projektowania i budowy – jedynie wyrobów wprowadzonych do obrotu z zachowaniem przepisów odrębnych. Adresatami obowiązku sformułowanego w art. 10 p.b. są wszyscy uczestnicy procesu budowlanego mający wpływ na projektowanie i stosowanie wyrobów w procesie budowlanym, zatem szczególnie projektant przygotowujący projekt, a także inwestor zatwierdzający zaproponowane rozwiązania.
Punkt odniesienia dla ustalenia zgodności materiałów budowlanych z prawem
Ocena wypełnienia obowiązku wynikającego z art. 10 p.b. jest dokonywana przez organy administracji publicznej oraz sądy administracyjne w kontekście stanu prawnego obowiązującego w czasie projektowania i wykorzystywania wyrobów budowlanych w obiekcie. Okres trwania procesu inwestycyjnego jest zatem punktem odniesienia dla uznania, czy zastosowane wyroby są zgodne z wymogami art. 10 p.b. (wyrok NSA z dnia 17.06.2009 r., sygn. akt II OSK 921/08, LEX nr 561997).
Organ administracji lub sąd rozpatrujący sprawę mają jednak obowiązek wskazać podstawę prawną uznania wyrobu za nielegalny. Na przykład, w odniesieniu do wyrobów zawierających azbest będzie to art. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Bez znaczenia jest także fakt, czy materiał budowlany został zastosowany na stałe, czy jedynie tymczasowo, w celu wykonania przejściowego zadaszenia (wyrok NSA z dnia 17.06.2009 r., sygn. akt II OSK 921/08, LEX nr 561997).
W ocenie legalności zastosowania określonych materiałów budowlanych sądy uwzględniają również art. 160 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, zabraniający wykorzystania substancji, które stwarzają szczególne zagrożenie dla środowiska, wskazujący m.in. na azbest i PCB.