Zgłoszenie budowy jest kojarzone z mniejszymi formalnościami niż pozwolenie na budowę. Niemniej skutki niedopełnienia obowiązku zgłoszenia mogą być równie fatalne, co prowadzenie prac bez pozwolenia.
Organy nadzoru budowlanego sprawdzają, czy właściciele nieruchomości nie dopuszczają się samowoli budowlanej. Czasami informacje na ten temat uzyskują od sąsiadów, czasem sami przypadkowo natykają się na przypadki prowadzenia prac budowlanych bez zgłoszenia. W kilku sytuacjach zapominalski właściciel nieruchomości może otrzymać decyzję z nakazem rozbiórki, albo postanowienie o wstrzymaniu robót budowlanych.
Nakaz rozbiórki – brak zgłoszenia budowy domu
Ustawodawca w art. 48 ust. 1 pkt 2 Prawa budowlanego wskazał, że nakaz rozbiórki, albo wstrzymanie robót budowlanych z powodu braku zgłoszenia budowy wolno stojących budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub działkach, na których zostały zaprojektowane. Procedura w tym przypadku zostaje zainicjowana zgłoszeniem budowy, które jest następnie zbadane przez organ nadzoru budowlanego. Organ bada parametry inwestycji, usytuowanie budynku względem sąsiednich nieruchomości oraz możliwość realizowania inwestycji w oparciu o zgłoszenie, a nie pozwolenie na budowę (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 21 czerwca 2017 r. sygn. akt II SA/Gd 223/17). Nakaz rozbiórki bądź wstrzymania budowy może zostać wydany także w innych przypadkach niezgłoszenia budowy na podstawie art. 49B ust. 1 Prawa budowlanego.
Mandat karny – nie za brak zgłoszenia
Inspektor nadzoru budowlanego kontrolując przestrzeganie i stosowanie przepisów prawa budowlanego może nałożyć mandat karny w wysokości do 5000 zł. Niemniej nie może tego zrobić za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia budowy w przypadkach niewymagających pozwolenia na budowę innych niż trzy sytuacje wskazane wyżej. Katalog robót budowlanych wymagających zgłoszenia został określony w art. 30 ustawy prawo budowlane. Żaden z przepisów Rozdziału 9 tej ustawy się do tego nie odwołuje. Wobec tego, w obecnym stanie prawnym niedopełnienie tego obowiązku nie jest sankcjonowane w zakresie prawa karnego.
Opłata legalizacyjna
Prowadzenie prac bez zgłoszenia jest traktowane jako samowola budowlana, która może zostać zalegalizowana, pod warunkiem że:
- budowa jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
- nie narusza przepisów w zakresie uniemożliwiającym doprowadzenie obiektu lub jego części do stanu zgodności z prawem
Wymaga to złożenia wymaganych dokumentów do organu nadzoru budowlanego oraz dodatkowo uiszczenia opłaty legalizacyjnej. Nie jest możliwe zalegalizowanie budowy bez zapłaty wskazanej opłaty. Zgodnie z art. 49b ust. 5 pkt. 1 i 2 wysokość opłaty legalizacyjnej wynosi w zależności od rodzaju budowy 2500 zł, albo 5000 zł. Wysokość kary w pozostałych przypadkach samowoli budowlanych nieobjętych wskazanymi stawkami jest obliczana poprzez pomnożenie stawki opłaty (500 zł), współczynnika kategorii obiektu budowlanego oraz współczynnika wielkości obiektu budowlanego.
Opłata legalizacyjna musi zostać uiszczona w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o jej wymierzeniu. W świetle przepisów Prawa budowlanego ma ona charakter kary stanowiącej przychód budżetu państwa. Na postanowienie o wymierzeniu kary i jej wysokości ukaranemu przysługuje zażalenie.